Voorleessoftware: lang niet altijd de juiste ondersteuning bij dyslexie

Als je bij rekenen de tafels niet onder de knie krijgt, moet je meer oefenen. Kun je bij topografie de provincies niet onthouden, blok je daar wat langer op. Maar als je moeite hebt met lezen, stop je er gewoon mee en laat je je voorlezen. Je gebruikt voortaan voorleessoftware of een screenreader, en… probleem opgelost! Of toch niet? 

In werkelijkheid ligt dit uiteraard genuanceerder. Maar feit is dat kinderen met dyslexie vaak werken met voorleessoftware of screenreaders. Ze krijgen hun lesmateriaal daarbij aangeboden als audio. Is dat wel zo’n goed idee?

Dyslexie: ontcijferen en begrijpen 

Kinderen met dyslexie hebben moeite om een tekst op voldoende snelheid te lezen. Het lezen gaat daardoor zo traag en kost zoveel inspanning dat ze niet toekomen aan het verwerken van de inhoud van de tekst. Daardoor lopen dyslectische kinderen het risico om achter te raken op school. Niet omdat ze niet slim genoeg zijn, maar omdat ze zo hard bezig zijn met het ontcijferen van hun lesboeken dat ze niet toekomen aan het begrijpen ervan.

Voorleessoftware neemt dat probleem weg. Met die software luisteren dyslectische kinderen tijdens het lezen naar een audioversie van de tekst. Zo hoeven ze de tekst niet meer woord voor woord te ontcijferen, maar kunnen ze zich volledig richten op de inhoud. Slim! Maar wacht eens… Dyslectische kinderen hebben moeite met begrijpend lezen, maar gaan aan de slag met begrijpend luisteren. Dat zijn twee verschillende vaardigheden! De software biedt geen oplossing voor het leesprobleem. Want hoe word je beter in lezen als je lezen vermijdt en vooral aan het luisteren bent? 

Van de regen in de drup met voorleessoftware

Laten we eerst eens kijken naar het doel van voorleessoftware. Die software is namelijk bedoeld om de hindernissen van kinderen met dyslexie te verminderen, zodat ze – ondanks hun leesprobleem – toch de les kunnen volgen. Met andere woorden: voorleessoftware is een compenserend hulpmiddel. Het verkleint wel een deel van de obstakels die het kind door het leesprobleem ondervindt, maar heeft niet als doel om het leesprobleem zélf te verhelpen. Het is dus geen remediërend hulpmiddel.¹

Bij iedere andere vaardigheid die een kind nog niet goed beheerst, gaan we extra oefenen. Remediëren dus. Maar wanneer een kind moeite heeft met lezen, gaan we compenseren door een andere vaardigheid aan te spreken. En dat heeft grote gevolgen. Door audio in te zetten – in de vorm van voorleessoftware of een screenreader – zorgen we er zelf voor dat kinderen met dyslexie minder lezen. We werken hun ontlezing in de hand!

Geen voorleessoftware dus, maar hoe pak je het wél aan? 

Als je minder leest, wordt de afstand tot je klasgenoten alleen maar groter – met alle gevolgen van dien. Juist wanneer je niet goed bent in lezen, is het belangrijk om hier veel en vaak mee te oefenen. Laat kinderen met dyslexie daarom wél altijd lezen, maar geef ze daarbij meer tijd. Bijvoorbeeld door de tekst alvast te oefenen met pre-teaching. Of door ze de tekst samen met een maatje te laten lezen. Door te blijven lezen, blijven kinderen werken aan hun leesvaardigheid.

Kies passende teksten voor je leerling met dyslexie. En dat hoeven zeker geen versimpelde teksten te zijn! Je kunt je voorstellen dat het lezen van versimpelde teksten – die vaak weinig nieuwe woorden en onderwerpen bevatten – nadelig is voor de algemene ontwikkeling en woordenschat van kinderen met dyslexie. Want terwijl hun klasgenoten volop leren tijdens het lezen, breiden kinderen die versimpelde teksten lezen hun kennis niet uit. Zo kan alsnog een achterstand ontstaan op andere vlakken dan lezen.²

En er kleeft nog een nadeel aan het lezen van versimpelde teksten. Uit die teksten worden namelijk niet alleen lastige woorden weggelaten, maar ook signaal- en verbindingswoorden. Op het eerste gezicht lijken de teksten daardoor makkelijker: de zinnen zijn kort en lezen lekker weg. Maar zonder verbindingswoorden is het veel lastiger om het verband tussen zinnen te zien. Door het weglaten van belangrijke woorden is het juist veel lastiger om de tekst te begrijpen.

Opstapje naar een hoger niveau 

Geen versimpelde teksten dus. Maar voor je dyslectische leerling zijn de klassikale teksten misschien nog te lastig. Laat het kind eerst oefenen op een wat lager niveau en ga daarna voor meer uitdaging. Ga daarbij voor een kortere en eenvoudigere, maar toch rijke tekst. 

Ga bijvoorbeeld aan de slag met de opstapteksten van de leesmethode Atlantis. Een opstaptekst is een vereenvoudigde versie van de tekst die in de klassikale les wordt behandeld. De inhoud van de twee teksten is nagenoeg gelijk, maar het leesniveau ligt bij de opstaptekst iets lager. Wel bevat de tekst de belangrijkste kernwoorden en zijn verbindingswoorden en verwijswoorden niet weggelaten. 

Door kinderen met dyslexie al vóór de klassikale les kennis te laten maken met de opstaptekst, zijn ze voorbereid op de tekst die in de les wordt gelezen. Dat maakt het makkelijker om de les te volgen en aansluiting te houden bij de klas.

Lekker samen lezen 

Ook tutorlezen is geschikt voor zwakkere lezers. Boeken voor tutorlezen (een vorm van samenlezen) bevatten teksten in twee kleuren. De leesniveaus liggen drie of meer niveaus uit elkaar. Zo leest een zwakkere lezer samen met een meer gevorderde lezer. Op die manier zijn kinderen met dyslexie niet langer gebonden aan voorleessoftware of aan saaie boeken met een lager leesniveau, die bedoeld zijn voor jongere kinderen. 

Bij tutorlezen leest het kind op zijn eigen niveau, maar luistert en leest hij daarnaast mee met de tekst op het hogere niveau. Daardoor zijn de verhalen leuker en spannender dan in andere boekjes voor beginnende lezers. En dat doet wonderen voor de motivatie!

Atlantis: complete ondersteuning op zorgniveau 1 t/m 3 

Het is duidelijk: kinderen met dyslexie hebben intensieve en passende begeleiding nodig. Die begeleiding is opgedeeld in vier ondersteuningsniveaus. Iedere basisschool is verantwoordelijk voor een goede invulling van de niveaus 1 tot en met 3. Met de leesmethode Atlantis heb je alles in huis om die drie niveaus aan te bieden.

Bronnen

¹ Voorleessoftware is niet remediërend, maar kan wel remediërende effecten hebben. Zo kan het gebruik van de software ervoor zorgen dat kinderen hun woordenschat uitbreiden. Dat komt op termijn ook hun leesvaardigheid te goede. Mooie bijvangst natuurlijk, maar niet het hoofddoel van voorleessoftware. Meer leesvoer over dit onderwerp: Literatuurstudie naar de effectiviteit van technische hulpmiddelen bij dyslexie op dyslexiecentraal.nl.

² Begeleiding met dyslexiehulpmiddelen op dyslexiehulpmiddelen.com, geraadpleegd op 30 oktober 2023.