Waarom instructie wél hoort bij technisch lezen
Het is inmiddels algemeen bekend dat de leesvaardigheid van Nederlandse jongeren ernstig tekortschiet. Op zoek naar een oplossing voor deze leescrisis kiezen veel scholen ervoor om hun leesmethode los te laten en een eigen programma samen te stellen. Daarbij vervalt de instructieles voor technisch lezen. Wat betekent dat voor de leerprestaties van kinderen?
Inhoud |
De verborgen kosten van laaggeletterdheid
De leesvaardigheid van Nederlandse kinderen heeft een alarmerend dieptepunt bereikt. In 2018 was al bijna een kwart van de Nederlandse leerlingen onvoldoende leesvaardig, en dat aantal is inmiddels opgelopen tot een derde.1 Dat betekent dat een op de drie Nederlandse jongeren niet effectief kan functioneren in onze samenleving.
Lezen is in onze samenleving een voorwaarde voor succes. Mensen die worstelen met lezen verdienen vaak minder, leven ongezonder en lopen een hoger risico om vroegtijdig te overlijden.2,3 Die gevolgen van een ontoereikende leesvaardigheid raken in eerste instantie de laaggeletterden zelf, maar de indirecte gevolgen strekken veel verder. Laaggeletterdheid kost onze samenleving niet alleen veel geld, maar ondermijnt ook onze democratie. Want wie niet goed kan lezen, begrijpt partijprogramma’s niet en is gevoeliger voor nepnieuws en complottheorieën.4 Onze leescrisis is dus een groot nationaal probleem.
Scholen gooien het leesonderwijs om
Als antwoord op de groeiende leescrisis kiezen veel scholen een ander pad. Sommige scholen laten traditionele leesmethodes daarbij helemaal achter zich. Ze kiezen ervoor om de nadruk te leggen op begrijpend lezen, een essentieel onderdeel van goed (lees)onderwijs. Ze gaan daarom aan de slag met benaderingen als kennisrijk onderwijs, rijke teksten en Close Reading, of kiezen voor een experimentele methode of methodiek. Maar met de traditionele leesmethode verdwijnt ook de instructie over de woordtypes voor technisch lezen uit de klas. Wat betekent dat voor de leesvaardigheid van kinderen? Spoileralert: weinig goeds.
Directe instructie: onmisbaar bij leren lezen
Het scheiden van technisch en begrijpend lezen werkt niet: alleen als je goed technisch en vloeiend leest, blijft er ruimte over in je werkgeheugen die je kunt inzetten om na te denken en te praten over de inhoud van een tekst.5 Maar technisch lezen komt niet vanzelf. In tegenstelling tot natuurlijke vaardigheden als praten en lopen, die kinderen leren door te imiteren, vereisen lezen, schrijven en rekenen expliciete hulp. Dit type leren – biologisch secundair leren – is precies waarvoor scholen bestaan.6
Effectief leren lezen vraagt om directe instructie van een expert.7 Voor kinderen – zeker voor zwakkere lezers – maakt het een groot verschil of ze les krijgen van een effectieve of een minder effectieve leerkracht. Zo is werken vanuit leesmythen (zoals leesrijpheid en zelfontdekkend leren lezen) een groot gevaar voor de leesontwikkeling van kinderen.8 Voor beginners – en dat zijn eigenlijk alle kinderen – is directe, expliciete instructie het meest geschikt.9
Onderwijsinspectie slaat alarm
Goede instructie is dus cruciaal voor effectief leesonderwijs. Helaas schieten veel scholen op dit vlak tekort. Volgens onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs is op bijna 40% van de basisscholen de instructie voor technisch lezen ondermaats.10 Dat betekent dat vier op de tien scholen geen hoogwaardige leesinstructie bieden. Het afstappen van traditionele leesmethodes leidt alleen maar tot een verdere verslechtering van deze situatie. En dat is heel slecht nieuws voor zowel Nederlandse kinderen als voor ons land als geheel.
Meerwaarde van methodesIn groep 3 is expliciete instructie bij technisch lezen gelukkig nog wél steeds gebruikelijk. Maar ook daarna hebben kinderen behoefte aan effectief onderwijs waarbij ze direct en expliciet geïnstrueerd worden. Zo merk je vaak aan het begin van groep 4, en zelfs van groep 5, dat sommige kinderen niet meer vloeiend lezen. Ze hebben last van een leesdip na de zomervakantie. Om hun leesniveau weer op te krikken hebben ze opnieuw die instructie nodig. Want hoe spreek je die lastige klanken ook alweer uit?
Als je geen methode hebt die je helpt om je leerlingen op de juiste manier te instrueren, moet je als leerkracht ongelooflijk goed op de hoogte zijn van de leerlijn voor technisch lezen. Welke woorden komen jouw leerlingen tegen en hoe kunnen ze die goed verklanken? Komen ze tot vloeiend lezen? Alleen als je vloeiend leest, kun je tenslotte een tekst begrijpen.11 Met een goede leesmethode heb je altijd houvast. Zo is ieder kind in elk leerjaar verzekerd van de juiste instructie.
|
Atlantis: begrip en techniek hand in hand
De leesmethode Atlantis integreert de nieuwste wetenschappelijke én praktijkinzichten over lezen. Daarbij staat de inhoud van de tekst altijd centraal. Kinderen snappen daardoor waaróm ze aan het lezen zijn: ze willen weten hoe een verhaal afloopt of hoe iets in elkaar zit. Maar daar stopt het niet. Naast begrijpend lezen komt ook technisch lezen volop aan bod, tot en met groep 8: begrip, plezier en techniek versterken elkaar voortdurend. Zo wordt in iedere klas effectief gewerkt aan het verbeteren van de leesvaardigheid en kunnen we onze nationale leescrisis een halt toeroepen.
Bronnen
1 PISA-2022: prestaties 15-jarigen bij exacte vakken en lezen flink gedaald op nro.nl, geraadpleegd op 15 april 2024.
2 Over de relatie tussen laaggeletterdheid en armoede op lezenenschrijven.nl, geraadpleegd op 15 april 2024.
3 Hoe minder je leest, hoe minder je weet op groene.nl, geraadpleegd op 15 april 2024.
4 Laaggeletterdheid en Gezondheid op lezenenschrijven.nl, geraadpleegd op 15 april 2024.
5 Leesonderwijs, podcast van OMJS Podcast, geraadpleegd op 16 april 2024.
6 Natuurlijk en schools leren op didactiefonline.nl, geraadpleegd op 16 april 2024.
7 Een evolutionaire kijk op leren op onderzoekonderwijs.net, geraadpleegd op 16 april 2024.
8 We bevinden ons al jaren in een leescrisis. Effectief leesonderwijs biedt de oplossing. op komenskypost.nl, geraadpleegd op 16 april 2024.
9 Helemaal uitleggen of zelf laten ontdekken? op research.ou.nl, geraadpleegd op 16 april 2024.
10 Dyslexieverklaringen. Verschillen tussen scholen nader bekeken. via onderwijsinspectie.nl, geraadpleegd op 16 april 2024.
11 Aflevering ‘Leesonderwijs’ van podcast De Verdieping, geraadpleegd op 11 april 2024.
